Σε κατάσταση συναγερμού βρίσκεται η κυβέρνηση για τις επιπτώσεις του Brexit στον σχεδιασμό για έξοδο στις αγορές, αναδιάρθρωση του χρέους και χαλάρωση της λιτότητας με χαμήλωμα του πήχη των πρωτογενών πλεονασμάτων μετά το 2018.
Οι φόβοι της κυβέρνησης εστιάζονται κυρίως σε δύο αστάθμητους παράγοντες. Ο πρώτος έχει να κάνει με το νέο τοπίο που διαμορφώνεται στις αγορές και το οποίο χαρακτηρίζεται από έντονη ρευστότητα και ντόμινο παρενεργειών στα ομόλογα του Νότου, και συνεπώς και τα ελληνικά, πράγμα που δυσχεραίνει ή ακόμα εγκυμονεί και κίνδυνο ανατροπών στον προγραμματισμό για έξοδο για δανεισμό στις αγορές στο πρώτο εξάμηνο του 2017, όπως προβλέπει το χρονοδιάγραμμα με βάση τις παραδοχές για την αποκλιμάκωση του κόστους δανεισμού.
Είναι χαρακτηριστικό ότι με την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος στη Βρετανία οι αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων αυξήθηκαν μέχρι και το 9%, ενώ το προηγούμενο διάστημα κινούνταν σταθερά κάτω από το φράγμα του 8%. Οπως επισημαίνουν στελέχη του οικονομικού επιτελείου, αν και είναι νωρίς να προβλέψει κανείς την έκταση, την ένταση και τη διάρκεια των επιπτώσεων στην αγορά, το βέβαιο είναι ότι διαμορφώνεται ένα νέο ρευστό τοπίο που σε κάθε περίπτωση ενέχει κινδύνους για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των επενδυτών στα ελληνικά ομόλογα.
Ο δεύτερος λόγος ανησυχίας είναι οι επιπτώσεις που θα έχει στην αναδιάρθρωση του χρέους το σκηνικό στην Ευρωπαϊκή Ενωση μετά την αποχώρηση της Βρετανίας, καθώς αναμένεται να ενισχυθούν οι «τάσεις εσωστρέφειας» στα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης και η απροθυμία τους να δώσουν το «πράσινο φως» στις παρεμβάσεις για την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους.
Το σύμπλεγμα της αβεβαιότητας θολώνει τον ορίζοντα για το τι θα ακολουθήσει τη λήξη του τρέχοντος προγράμματος από το 2018 και αν θα χρειαστεί να υπάρξει συνέχιση των υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων στο επίπεδο του 3,5% του ΑΕΠ, πράγμα που αυτόματα συνεπάγεται νέο μνημόνιο με συνταγή σκληρής λιτότητας.
Το μεγάλο ερώτημα
Πριν οι Βρετανοί ψηφίσουν και εν αναμονή του δημοψηφίσματος, η Ευρώπη έδειξε σαφή διάθεση να κλείσει το συντομότερο δυνατό την πρώτη αξιολόγηση αλλά και να ανοίξει τη συζήτηση για την αναδιάρθρωση του χρέους. Και το μεγάλο ερώτημα πλέον είναι, μετά το Brexit ποια θα είναι η στάση των Ευρωπαίων απέναντι στην Ελλάδα. Η Γερμανία και η Γαλλία αντιμετωπίζουν εκλογές μέσα στο 2017 και δεν είναι βέβαιο εάν θα δείξουν μεγάλη ευελιξία στο ελληνικό αίτημα για ποσοτικοποίηση και καταγραφή άμεσα των μέτρων για το χρέος που θα ληφθούν από το 2018 και μετά.
Διεθνείς αναλυτές εκφράζουν τον προβληματισμό τους για το πώς θα αντιδράσει η Ευρώπη και αν θα επηρεαστεί η στάση των δανειστών της χώρας σε ό,τι αφορά την εφαρμογή του Μνημονίου.
Αν δηλαδή η απόφαση του βρετανικού λαού να αποχωρήσει από την ΕΕ θα προβληματίσει τους δανειστές της Ελλάδας και θα τους οδηγήσει σε παραχωρήσεις έναντι της εφαρμογής των μνημονιακών δράσεων. 'Η αν, από την άλλη, αποδειχθεί ότι η έξοδος της Βρετανίας είναι διαχειρίσιμη και θα χρησιμοποιηθεί ως «παράδειγμα» και ως «απειλή» για την Ελλάδα σε περίπτωση που δεν εφαρμόσει πιστά το Μνημόνιο.
Σε κάθε περίπτωση, μεσοπρόθεσμα θα υπάρχουν κραδασμοί που δεν θα αφήσουν ανεπηρέαστη την ελληνική οικονομία σε μια κρίσιμη συγκυρία που πασχίζει να βγει από το τούνελ της ύφεσης και της αναξιοπιστίας απέναντι στις διεθνείς αγορές.
Σενάρια
Η ανησυχία για τις επιπτώσεις του Brexit πέρα από το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής και το χρέος είναι ιδιαίτερα έντονη καθώς:
• Eνδεχόμενη σκλήρυνση της στάσης της ΕΕ, επιβολή λιτότητας και πιθανή άνοδος του ευρωσκεπτικισμού και στην Ελλάδα με αναζωπύρωση σεναρίων υπέρ Grexit δεν θα βοηθήσει στην προοπτική σταθεροποίησης και τη σταδιακή επιστροφή καταθέσεων στις ελληνικές τράπεζες, ώστε να ξεκινήσει κάποια στιγμή μια πιο ομαλή δανειοδότηση της οικονομίας.
• Τυχόν περικοπές στα κονδύλια του κοινοτικού προϋπολογισμού ή αύξηση της συμμετοχής της Ελλάδας θα επηρεάσει αρνητικά την ανάκαμψη της οικονομίας, που προβλέπεται να ξεκινήσει ήδη από το δεύτερο εξάμηνο του 2016.
• Οι αναταράξεις στις αγορές, με πιθανή ενίσχυση της τάσης αποφυγής ανάληψης ρίσκου από τους επενδυτές, μοιραία θα επιδράσουν αρνητικά στην ελληνική αγορά που αναζητά να προσελκύσει επενδύσεις.
• Οι κραδασμοί στις αγορές, σύμφωνα με ορισμένους, ίσως αποδειχθούν και οι πιο επικίνδυνες, μεσοπρόθεσμα, έως ότου το χρηματοοικονομικό σύστημα παγκοσμίως καταφέρει να ανακτήσει την ισορροπία του.
• Η πορεία των εξαγωγών ίσως διαταραχθεί εξαιτίας και της υποτίμησης της στερλίνας. Μπορεί το μερίδιο των ελληνικών εξαγωγών στη Βρετανία να είναι μικρό (φτάνουν σε ετήσια βάση τα 2,5 δισ. ευρώ ή 1,4% του ΑΕΠ), ωστόσο η διατήρησή του είναι θέμα επιβίωσης για ελληνικές επιχειρήσεις.