Τα λυπηρά της ζωής του ανθρώπου ως οδός μετανοίας
ΑΡΘΡΟ, ΕΚΚΛΗΣΙΑ 9:50:00 π.μ.
“Όποιος υποφέρει τα λυπηρά, θα πετύχει και τα χαρούμενα. Και όποιος ανέχεται με καρτερικότητα τα θλιβερά συμβάντα, δεν θα στερηθεί και τα ευχάριστα”, μας διαβεβαιώνει ο άγιος Νείλος ο Ασκητής. Πολλές είναι οι αιτίες που αναστατώνουν την ψυχή σου, τα λυπηρά που μας βασανίζουν και μας πληγώνουν.
Ίσως είχες την εντύπωση ότι ο Θεός έχει ετοιμάσει ένα θαυμάσιο σχέδιο για σένα και την οικογένειά σου που περιλαμβάνει οικονομική ευμάρεια, επαγγελματική και κοινωνική καταξίωση, σωματική και ψυχική υγεία.
Όμως αυτή είναι μια λανθασμένη εκτίμηση διότι ο Ιησούς Χριστός μάς προειδοποίησε: “ἐν τῷ κόσμῳ θλῖψιν ἕξετε”(Ιωάν.16,33).
Το ερώτημα “γιατί συμβαίνουν τα λυπηρά γεγονότα στη ζωή μας” ανακύπτει από τότε που άνθρωπος αντιλαμβάνεται τη θέση του μέσα στον κόσμο, διατυπώνεται μέσα στο βιβλίο του Ιώβ και των Ψαλμών και ψελλίζεται από τα χείλη μας μέσα στο νοσοκομείο, μέσα στην οικονομική ανέχεια και ανεργία, μέσα στην κατάθλιψη, όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την απώλεια και το θάνατο. «Μη νομίζεις ότι κάθε θλίψη έρχεται στους ανθρώπους εξαιτίας των αμαρτιών. Υπάρχουν άνθρωποι που ευαρεστούν τον Θεό και όμως έχουν θλίψεις. Γιατί λέει η Γραφή: “Θα διωχτούν οι άνομοι και οι απόγονοι των ασεβών θα εξολοθρευτούν”(Ψαλμ. 36, 28), αλλ’ επίσης λέει: “Όλοι όσοι θέλουν να ζουν με ευσέβεια στο όνομα του Ιησού Χριστού, θα υποστούν διωγμούς”( Β΄ Τιμ. 3, 12)»(Άγιος Μάρκος ο ασκητής).
Σκέψεις σκοτεινές μάς πνίγουν και προκαλούν στα βάθη της ψυχής μας αισθήματα αγωνίας. Εμείς δεν μπορούμε να δώσουμε μια ολοκληρωμένη απάντηση σε αυτό το «γιατί» διότι δεν μπορούμε να δούμε με τα μάτια του Θεού, να κατανοήσουμε το μέλλον ως παρόν όπως ο Θεός. Στην παρούσα ζωή δεν μπορούμε να εξηγήσουμε, να κατανοήσουμε το σχέδιο του Θεού και κατά συνέπεια να ερμηνεύσουμε ορθώς όλα όσα συμβαίνουν μέσα στη ζωή μας διότι τώρα η γνώση μας είναι περιορισμένη, τα πάντα τα βλέπουμε σαν μέσα από μεταλλικό καθρέπτη, «δι᾿ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι», όπως λέγει και ο Απ. Παύλος (Α΄Κορ.13,12), αμυδρά, θαμπά και ακαθόριστα, ώστε να μας μένουν πολλά ασαφή και σκοτεινά, άλυτα προβλήματα και απορίες.
Η χρήση της ανθρώπινης λογικής είναι ανήμπορη να δώσει εξηγήσεις ιδιαίτερα όταν ο άνθρωπος υποφέρει χωρίς την γνώση των αιτιών. Γι΄ αυτό το λόγο μάς προτρέπει ο άγιος Σιλουανός: «Κράτα το νου σου στον Άδη, και μην απελπίζεσαι». Όταν βυθιζόμαστε στην απόγνωση, όταν νιώθουμε ανήμποροι να αντιδράσουμε στη δοκιμασία, όταν έχει γκρεμιστεί κάθε ίχνος αισιόδοξης προοπτικής, τότε πράγματι η ψυχή μας ζει μέσα στον Άδη, βιώνουμε την υπερβατική κατάσταση της “εγκαταλείψεως” από το Θεό. Όμως δεν πρέπει να απελπιζόμαστε διότι αυτή «η κίνησις προς τα κάτω, προς το σκότος τα εξώτερον, είναι απαραίτητος εις πάντας ημάς, ίνα παραμείνωμεν σταθεροί εν τω πνεύματι της αυθεντικής χριστιανικής ζωής», μας διδάσκει ο Γέροντας Σωφρόνιος Σαχάρωφ, διότι εάν οι ρίζες του δέντρου δεν «εισέδυον εις τα σκοτεινά έγκατα της γης -ίσως τοσούτον βαθέως, όσον υψούται και η κορυφή», δεν θα μπορούσαν να το τρέφουν και να το στηρίζουν. Κατά τον ίδιο τρόπο, αυτή η είσοδος του ανθρώπου στην σκοτεινή άβυσσο των παθημάτων, στον Άδη των προβλημάτων της παρούσης ζωής, μας κάνει πιο δυνατούς, μας δίνει την ώθηση να ανυψωθούμε στα ύψη της πνευματικής ζωής.
Με άλλα λόγια, όπως μας διδάσκει ο Γέροντας Εφραὶμ Φιλοθεΐτης, ο πόνος εξαγνίζει την ψυχή, την κάνει ταπεινή, πονετική, αγαθή και έτσι καταστρώνεται το έδαφος για τη θεία επίσκεψη. Η ζωή του πιστού, η οδός προς τον ουρανό περνά μέσα από τον Άδη και αντανακλά την οδό του ίδιου του Χριστού ο Οποίος είναι Θεός ταπεινώσεως. «Εμφανίσθηκε ο Ιησούς στον ύπνο του οσίου Σιλουανού καθηλωμένος επάνω στο Σταυρό και του είπε: “Από τον Σταυρό δεν κατεβαίνουν, αλλά τους κατεβάζουν”» (Αρχιμ. Σωφρόνιος Σαχάρωφ).
Σε ερώτηση μιας μοναχής γιατί ο κόσμος υποφέρει σήμερα τόσο πολύ, ο άγιος Παΐσιος απήντησε ως εξής: «Από την αγάπη του Θεού! Ο Καλός Θεός με τις δοκιμασίες παιδαγωγεί σαν καλός Πατέρας τα παιδιά Του, από αγάπη, από θεία καλωσύνη, και όχι από κακότητα ούτε από κοσμική, νομική, δικαιοσύνη, γιατί θέλει να επιστρέψουν κοντά Του. Επειδή δηλαδή θέλει να σώσει τα πλάσματά Του και να κληρονομήσουν την ουράνια Βασιλεία Του, επιτρέπει τις δοκιμασίες, για να παλέψη ο άνθρωπος, να αγωνισθή και να δώση εξετάσεις στην υπομονή στους πόνους, ώστε να μην μπορή να Του πη ο διάβολος: “Πως τον ανταμείβεις αυτόν ή πως τον σώζεις, αφού δεν κοπίασε;”. Τον Θεό δεν Τον ενδιαφέρει αυτή η ζωή, αλλά η άλλη. Πρώτα μας φροντίζει για την άλλη ζωή και ύστερα γι’ αυτήν».
Πράγματι, ως ζωή συνεχούς μετανοίας, η ζωή του χριστιανού είναι ταυτόχρονα συμμετοχή στη Γεθσημανή και στη Μεταμόρφωση, στο Σταυρό και στην Ανάσταση. Όπως το περιέγραψε και ο απ. Παύλος, «ὡς ἀγνοούμενοι καὶ ἐπιγινωσκόμενοι, ὡς ἀποθνήσκοντες καὶ ἰδοὺ ζῶμεν, ὡς παιδευόμενοι καὶ μὴ θανατούμενοι, ὡς λυπούμενοι ἀεὶ δὲ χαίροντες, ὡς πτωχοὶ πολλοὺς δὲ πλουτίζοντες, ὡς μηδὲν ἔχοντες καὶ πάντα κατέχοντες» (Β΄ Κορ. 6,9-10), δηλαδή πολλὲς φορὲς φτάνουμε μέχρι το χείλος του θανάτου, κι όμως τελικά είμαστε ζωντανοί! Μας παιδαγωγεί με δοκιμασίες η αγάπη του Θεού, αλλά δεν μας αφήνει να χαθούμε. Στα μάτια των ανθρώπων η ζωή μας φαίνεται αξιολύπητη, εμείς όμως πάντοτε χαιρόμαστε για όλα. Μας θεωρούν φτωχούς, στην πραγματικότητα όμως είμαστε πάμπλουτοι· ζούμε, σαν να μην έχουμε τίποτα που να μας ανήκει, ενώ ουσιαστικά κατέχουμε τα πάντα. Μπορεί να θλιβόμαστε αλλά δεν μας καταβάλλουν οι θλίψεις, δεν φτάνουμε σε αδιέξοδο, «ἐν παντὶ θλιβόμενοι ἀλλ᾿ οὐ στενοχωρούμενοι» (Β΄ Κορ. 4,8).
Το σημαντικό τελικά δεν είναι να εξηγήσεις το “γιατί” αλλά το “πώς” θα υπερβείς όλα αυτά τα λυπηρά γεγονότα, πώς θα αντεπεξέλθεις σ’ όλα αυτές τις μαύρες σκέψεις οι οποίες σε περιτριγυρίζουν «ὥσπερ μέλισσαι κηρίον», όπως ψάλλουμε στον Μέγα παρακλητικό κανόνα προς την Κυρία Θεοτόκο, πώς θα φέρεις άξια το σταυρό, πως θα υπομείνεις άξια την οδύνη, μια οδύνη που στο τέλος μεταμορφώνεται σε χαρά και οδηγεί στη σωτηρία. «Θα λησμονήσω το παράπονό μου, θα παρατήσω το πένθος μου και θα παρηγορηθώ», αναφέρει ο πολύαθλος Ιώβ (Ιώβ 9,27).
Καταρχήν πρέπει να φιλοσοφήσουμε το νόημα της παρούσης ζωής και να αναζητήσουμε το λόγο που θλιβόμαστε και λυπούμαστε. Η απάντηση είναι ότι είμαστε προσκολλημένοι σε πράγματα που είναι πρόσκαιρα και παροδικά. Επιθυμούμε οικονομική άνοδο, σωματική ομορφιά, κοινωνική καταξίωση, μια άνετη, χωρίς κόπους, ζωή. Αυτή η επιθυμία μας όμως στηρίζεται πάνω σε μια αυταπάτη διότι έχουμε την εντύπωση ότι τα πράγματα αυτού του κόσμου διαρκούν αιώνια ενώ στην πραγματικότητα αποτελούν φευγαλέες διαδικασίες και απατηλά όνειρα.
Όταν ματαιώνονται οι κοσμικές μας επιθυμίες τότε βυθιζόμαστε στη λύπη. Αντίθετα, εάν αποσυνδεθούμε από την εμπαθή προσκόλληση στα υλικά αγαθά τότε θα κόψουμε και την κλωστή που συνδέει την ύπαρξή μας με την λύπη και τον πόνο. Γι’ αυτό το λόγο ο Ιώβ έμεινε ατάραχος όταν τα στερήθηκε όλα, διότι δεν ήταν προσκολλημένος στα υλικά αγαθά. Αν δούμε αυτή τη ζωή ως προετοιμασία για την αιωνιότητα θα κατανοήσουμε ότι είμαστε πρόσκαιροι και παροδικοί.
Είμαστε ένα όνειρο της στιγμής, έλεγε με το δικό του τρόπο ο άγιος Γρηγόριος ο θεολόγος: “Ένα πέταγμα πουλιού που χάνεται στα ύψη. Ένα καράβι που διασχίζει το πέλαγος και σύντομα σβήνουν τα ίχνη του… σκόνη, αχνός, μια πρωινή δροσιά, ένα λουλούδι που δεν προλαβαίνει να ανθίσει και μαραίνεται… Τέτοια είναι η ζωή μας”.
Οι άγιοι πατέρες μας συμβουλεύουν ότι πρέπει να έχουμε μνήμη θανάτου κάθε στιγμή της ζωής μας διότι δεν γνωρίζουμε πότε θα εγκαταλείψουμε αυτόν τον κόσμο. Αυτή η μνήμη του θανάτου δεν μπορεί να αφορά τους ανθρώπους που έχουν κάποια ανίατη ασθένεια αλλά και όλους μας διότι δεν γνωρίζουμε την στιγμή που θα μάς καλέσει ο Κύριος να εγκαταλείψουμε τον παρόντα κόσμο. Αυτή η μνήμη του θανάτου προξενεί στον πιστό Χριστιανό την υπομονή στην κάθε θλίψη που συναντά διότι γνωρίζει ότι δεν έχει «ὧδε μένουσαν πόλιν, ἀλλὰ τὴν μέλλουσαν» επιζητεί(Εβρ13,14) και γι’ αυτό δεν γογγύζει στις δοκιμασίες και αδικίες του προσωρινού αυτού κόσμου.
Όποιος φιλοσοφεί σωστά το μυστήριο του θανάτου, αντιμετωπίζει σωστά και όλα τα περιστατικά της ζωής του. “Να θεωρείς αυτή τη ζωή πανηγύρι”, έλεγε ο άγιος Γρηγόριος ο θεολόγος. «Αν την εκμεταλλευτείς σωστά, αν φερθείς σαν έξυπνος, φρόνιμος έμπορος, θα έχεις μεγάλο κέρδος. Διότι αντάλλαγμα των μικρών είναι τα μεγάλα και των ρεόντων και φευγαλέων, τα αιώνια. Με τα λίγα δηλαδή και παροδικά χρόνια της παρούσης ζωής μας μπορούμε, εάν τα ζήσουμε θεάρεστα, να κερδίσουμε την αιώνια Βασιλεία των Ουρανών». Σε αυτὸν τον κόσμο δεν έχουμε θέση κανείς. Ο πνευματικὸς κόσμος μάς περιμένει όλους. Περαστικοὶ είμεθα πάνω στη γη. (Γέρων Εφραὶμ Φιλοθεΐτης)
Ο χρόνος ρέει και μαζί και οι όμορφες στιγμές του. Πολλές φορές τα πάντα φαίνονται τέλεια και ιδανικά, επαγγελματική και οικονομική καταξίωση, μια όμορφη οικογένεια. Ξαφνικά, απροσδόκητες καταστάσεις διακόπτουν αυτήν την ευτυχία. Ειδικότερα οι ασθένειες προκαλούν ισχυρό τράνταγμα. Η ζωή μας κλονίζεται∙ μαζί και η εμπιστοσύνη μας στο Θεό. «Κάθε αθέλητη θλίψη να σου γίνεται αφορμή να θυμάσαι το Θεό, και ποτέ δεν θα σου λείψει αφορμή προς μετάνοια», προτρέπει ο άγιος Μάρκος ο Ασκητής.
Αν την υγεία μας, τη σπαταλήσαμε σε ανώφελα έργα, καλούμαστε στην ασθένεια να σκύψουμε μέσα μας, να μετανοήσουμε ειλικρινά και να προσευχηθούμε θερμά. Μας διδάσκει ο άγιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης: «Μὴ κατηγορεῖτε τὸν καρκίνο. Ξέρετε πόσους έστειλε στὸν Παράδεισο ὁ καρκίνος»; Ο άγιος Πορφύριος είχε για χρόνια καρκίνο και για μακρά περίοδο τον είχε «νικήσει». Έλεγε για το θέμα: «Ο καρκίνος είναι η καλύτερη αρρώστια. Με τις άλλες ασθένειες νομίζεις ότι θα τα καταφέρεις. Με αυτήν, όμως, καταλαβαίνεις ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να σε βοηθήσουν και πλέον βρίσκεσαι μόνος σου, αντιμέτωπος με τον Θεό. Γαντζώνεσαι από την ελπίδα και σώζεσαι».
Ο άγιος Διάδοχος Φωτικής, αναφέρει ότι αυτός που έχει μία χρόνια και ανίατη ασθένεια και την υπομένει στο κρεβάτι του πόνου δίχως να γογγύζει, αυτόν θα τον παραλάβει ο Κύριος κοντά Του ως έναν μεγαλομάρτυρα. Ο πόνος μάς αφυπνίζει να ενδιαφερθούμε καλύτερα για τη μετάνοια, την ταπείνωση, την αναθέρμανση της πίστης μας και τη συμπόνια του πλησίον μας. Ο πόνος, σωματικός ή ψυχικός, μας επισκέπτεται για κάποιο ιδιαίτερα σοβαρό λόγο, για να ξαναδούμε την πορεία, τους στόχους και τον σκοπό της εφήμερης ζωής μας. Αυτό αποτελεί αξιοπρέπεια και είναι αληθινά λυπηρό να μεταφράζεται ως «αξιοπρέπεια» η παραίτηση από τη ζωή λόγω μιας ανίατης ασθένειας, η αυτοκτονία ή όπως θέλουν κάποιοι να την ονομάζουν ευθανασία.
Ο άνθρωπος καλείται να ελπίζει για την ίαση μέχρι την τελευταία στιγμή διότι υπάρχει πιθανότητα ο οργανισμός να ανανήψει από την ασθένεια, ίσως οι γιατροί σφάλλουν στις εκτιμήσεις τους. Θα αναφέρουμε ένα περιστατικό το οποίο έχει δημοσιευθεί στο διαδίκτυο: κάποιος Έλληνας ομογενής που ζούσε στην Αμερική το 1975 διαγνώστηκε με καθολικό καρκίνο σε τελευταίο στάδιο. Οι γιατροί τον διαβεβαίωσαν ότι είχε μόλις 6 μήνες ζωής. Ο άνθρωπος αυτός επέλεξε να φύγει από την Αμερική και να έρθει να πεθάνει στην πατρίδα του την Ικαρία. Γύρισε λοιπόν και άρχισε να ζει όσο καιρό ο Θεός του όριζε ακόμα, στην εκκλησία του, στο καφενείο του, και στο περιβόλι του να σκαλίζει τα φυτά του. Οι μήνες πέρασαν. Τα χρόνια έφυγαν. Κάποτε πήγε σε έλληνες γιατρούς στην Αθήνα και τον βρήκαν παντελώς υγιή και χωρίς ίχνος καρκίνου. Και μετά από 25 χρόνια σε μεγάλη πια ηλικία αποφάσισε να πάει στην Αμερική να επισκεφθεί τους γιατρούς του και να τους πει τι συνέβη. Πήγε λοιπόν στην Αμερική, αλλά δυστυχώς οι γιατροί είχαν πεθάνει. Αυτή είναι μια απλή ιστορία που αποδεικνύει απλά ότι για το τέλος του ανθρώπου τον τελευταίο λόγο τον έχει πάντα ο Θεός και κανείς άλλος.
Κατά τη διάρκεια των δύσκολων στιγμών της ζωής μου, όταν η ζωή μου φαίνεται γκρίζα και ζοφερή και το μέλλον χωρίς ελπίδα πρέπει να σκέφτομαι ότι τα πάντα βρίσκονται κάτω από την Θεία Πρόνοια. Εγώ δεν γνωρίζω γιατί είμαι ασθενής, γιατί ακόμη δεν έχω θεραπευθεί ή αν τελικά θεραπευθώ. Η εξέλιξη της ασθένειάς μου μπορεί να είναι απρόβλεπτη, είναι δύσκολο για μένα να πράξω κάτι και αυτή η αβεβαιότητα με αναστατώνει. Αναζητώ απαντήσεις και ίσως όπως ο Ιώβ αναστατώνομαι με όλα αυτά τα λυπηρά που συμβαίνουν γύρω μου αλλά όπως ο Ιώβ κατανοώ ότι ο Θεός έχει τον έλεγχο όλων όσων συμβαίνουν στη ζωή μου και σε όλο τον κόσμο. Αυτός γνωρίζει καλύτερα από εμένα. Δεν γνωρίζω το λόγο που επέτρεψε ο Θεός να με επισκεφθεί η λύπη και η θλίψη, ξέρω όμως ότι ο Θεός δεν πρόκειται να με εγκαταλείψει ποτέ. «Θα πρέπει να θεωρείς πώς καθετί πού συναντάς στην πορεία σου, μικρό ή μεγάλο, το στέλνει ό Θεός για να σε βοηθήσει στον αγώνα σου. Μονάχα αυτός γνωρίζει ότι σού είναι ωφέλιμο και ότι χρειάζεσαι σε κάθε περίσταση: επιτυχίες, αναποδιές, πειρασμούς, πτώσεις. Τίποτε δε συμβαίνει τυχαία και χωρίς να αποτελεί πολύτιμη ευκαιρία να διδαχτείς από αυτό. Πρέπει να το αποσαφηνίσεις καλά μέσα σου αυτό, γιατί έτσι μεγαλώνει η εμπιστοσύνη σου στον Κύριο πού αποφάσισες να ακολουθήσεις» (Tito Colliander).
Πρέπει με προσευχή να εμπιστευόμαστε τον εαυτό μας και όλα τα ζητήματα της ζωής μας στην Θεία Πρόνοια, με προσευχή η οποία θα πρέπει να περιέχει όχι μόνο πίστη αλλά και ταπείνωση.
Αυτό το οποίο πρέπει να πράξουμε όλοι μας είναι να βρισκόμαστε κάθε λεπτό της ζωής μας σε κατάσταση μετανοίας ώστε να εκμεταλλευθούμε τον παρόντα πρόσκαιρο βίο για να μετανοήσουμε διότι «το ψάρι, και να πιαστεί, αν σκίσει το δίχτυ και ορμήσει προς το βυθό, όσο βέβαια είναι ακόμα στο νερό, σώζεται. Αν όμως το τραβήξουν στη στεριά, τότε πια δεν μπορεί να βοηθήσει τον εαυτό του. Έτσι κι εμείς. Όσο είμαστε σ’ αυτή τη ζωή, έχουμε πάρει τη δύναμη και την εξουσία από το Θεό να σπάσουμε μόνοι μας τις αλυσίδες των θελημάτων του εχθρού, να πετάξουμε το φορτίο των αμαρτιών μας με τη μετάνοια και να σωθούμε, κερδίζοντας τη Βασιλεία των Ουρανών. Αν όμως μας προφτάσει το φοβερό εκείνο πρόσταγμα, αν η ψυχή χωριστεί από το σώμα και το σώμα μπει στον τάφο, τότε δεν μπορούμε πια να βοηθήσουμε τον εαυτό μας – όπως ακριβώς συμβαίνει και με το ψάρι, πού το τράβηξαν απ’ το νερό και το έκλεισαν μέσα σε δοχείο» (άγιος Εφραίμ ο Σύρος).