Τι «βλέπουν» Ε.Ε., ΗΠΑ στο δημοψήφισμα των Σκοπίων

Το δημοψήφισμα της 30ης Σεπτεμβρίου στα Σκόπια σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικές πλευρές. Για τις δύο κυβερνήσεις σε Αθήνα και Σκόπια που συμφώνησαν τη φόρμουλα αποτελεί επιτυχία.
Η αντιπολίτευση στις δύο χώρες θεωρεί ότι η κάθε πλευρά έδωσε πολλά και πήρε λίγα.

Η Ε.Ε. βλέπει μια ευκαιρία να αρχίσει να «τακτοποιεί» την αυλή της, τα Βαλκάνια.
Και η Αμερική ένα ιστορικό «άνοιγμα» για ένταξη των Σκοπίων στο ΝΑΤΟ και μείωση της ρωσικής επιρροής στη χώρα.
Το ερώτημα που θα τεθεί στο δημοψήφισμα, σύμφωνα με το Associated Press, θα είναι: «Είστε υπέρ της συμμετοχής στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ με την αποδοχή της συμφωνίας μεταξύ της Δημοκρατίας της Μακεδονίας και της Δημοκρατίας της Ελλάδας;».

Ο καθηγητής ευρωπαϊκής πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Γκρατς και συντονιστής του Balkans in Europe Policy Advisory Group Φλόριαν Μπίμπερ θεωρεί ότι το γεγονός πως το ερώτημα δεν περιλαμβάνει το νέο προτεινόμενο όνομα της χώρας, το «Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας», είναι χαρακτηριστικό του πόσο αμφιλεγόμενο είναι.

Οι ως τώρα δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι ψηφοφόροι μάλλον θα ψηφίσουν τελικά υπέρ της συμφωνίας, όμως παραμένει αβέβαιο αν η συμμετοχή θα φτάσει το απαιτούμενο 50%.
Συγκεκριμένα, περί το 57% στηρίζει την ένταξη στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ με την καινούργια ονομασία. Όμως, μόνο το 49% δηλώνει ότι προτίθεται να ψηφίσει στο δημοψήφισμα. Που σημαίνει ότι είναι πιθανό να προκύψει ένα «Ναι» από την κάλπη, όμως με συμμετοχή κάτω του 50%, ποσοστό που θα καθιστούσε έγκυρο το δημοψήφισμα.

Τι γίνεται μετά το δημοψήφισμα

Σε μια τέτοια περίπτωση είναι δύσκολο να προβλεφθούν οι επιπτώσεις. Τυπικά το δημοψήφισμα είναι απλώς συμβουλευτικό και η βουλή είναι αυτή που θα αποφασίσει τι θα γίνει, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα της κάλπης. Όμως θα χρειαστεί μια πλειοψηφία των δύο τρίτων για να επικυρώσει την αλλαγή, κάτι που δεν διαθέτει η κυβέρνηση.
Σε περίπτωση νίκης του «Ναι», ακόμη και αν δεν εξασφαλιστεί το όριο του 50%, δηλαδή δεν ξεπεραστούν οι 900.000 ψήφοι, θεωρείται ότι το αποτέλεσμα της κάλπης θα ασκήσει πίεση σε αντιπολιτευόμενους να ψηφίσουν υπέρ της αλλαγής.

«Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ είναι μπροστά μας. Αυτός είναι ο στόχος μας σε αυτό το τελευταίο κομμάτι της διαδρομής που χτίζουμε μαζί από την ανεξαρτησία μας», είπε ο Ζάεφ πριν την αρχή της επίσημης καμπάνιας για το δημοψήφισμα. «Αυτό είναι το μέλλον μας, αυτή είναι η δική μας επιλογή και η απόφασή σας στις 30 Σεπτεμβρίου θα εξασφαλίσει τη θέση μας στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ», κατέληξε στη δημόσια ομιλία του.

Εκτός της υποστήριξης του δημοψηφίσματος, η συμφωνία χρειάζεται και αλλαγές στο Σύνταγμα των Σκοπίων. Το τελικό βήμα για να μπορέσουν τα Σκόπια να μπουν στο ΝΑΤΟ θα είναι η επικύρωση της συμφωνίας από το ελληνικό κοινοβούλιο, το οποίο θα ψηφίσει μόνον εφόσον στην ΠΓΔΜ θα έχουν ολοκληρώσει όλες τις αναγκαίες διαδικασίες.
Οι δυτικοί ηγέτες που επισκέφθηκαν τα Σκόπια πριν δυο εβδομάδες, συμπεριλαμβανομένης της Άνγκελα Μέρκελ, παρότρυναν τον κόσμο να υποστηρίξει τη συμφωνία. «Αυτή είναι μια ιστορική συμφωνία που μόνο μια φορά παρουσιάζεται σε μια γενιά. Μην μείνετε στο σπίτι», είπε η Γερμανίδα καγκελάριος στην κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Ζόραν Ζάεφ.

Ο γ.γ. του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ παρακίνησε κι αυτός τους Σκοπιανούς να εγκρίνουν τη συμφωνία, τονίζοντας ότι αποτελεί τον μόνο τρόπο για να μπει η χώρα τους στο ΝΑΤΟ. Και τους προειδοποιεί επανειλημμένα πως «η ιδέα ότι υπάρχει ένας εναλλακτικός τρόπος όπου μπορείτε και να απορρίψετε τη συμφωνία με την Ελλάδα για το όνομα αλλά να μπείτε στο ΝΑΤΟ είναι μια απόλυτη αυταπάτη».
Το βασικό κόμμα της αντιπολίτευσης στα Σκόπια, το VMRO-DPMNE και ο πρόεδρος Ιβάνοφ επιμένουν σταθερά ότι ο στρατηγικός στόχος της χώρας τους είναι η ένταξη στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε., αλλά αντιτίθενται στη συγκεκριμένη συμφωνία με την Ελλάδα.

Ο Ζάεφ από την πλευρά του είναι αισιόδοξος, όμως τώρα αυτό που περιμένει είναι η βοήθεια της Ευρώπης. Στις αρχές Ιουλίου, ύστερα από μια εξαντλητική δεκάωρη διαβούλευση, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις συμφώνησαν να προσφέρουν στα Σκόπια – και στην Αλβανία – ένα αχνό πράσινο φως, προτείνοντας έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων τον Ιούνιο του 2019, με την προϋπόθεση ότι θα πραγματοποιηθεί μια σειρά μεταρρυθμίσεων.

Κάποτε στα πρόθυρα πολέμου

Στα Σκόπια ήλπιζαν σε μια πιο ενθαρρυντική στάση από τις Βρυξέλλες και σε μια συντομότερη έναρξη των συνομιλιών. «Ο δρόμος μας προς την ευρωπαϊκή δημοκρατία θα μπορούσε να είχε στηριχθεί πιο ανοιχτά», δήλωσε ο υπ. Εξωτερικών των Σκοπίων Νικολά Ντιμιτρόφ.

Για την Ευρώπη τα Σκόπια αποτελούν μια καλή είδηση, σπάνια στο ζοφερό τοπίο των Βαλκανίων. Για χρόνια η χώρα είχε διαλυθεί από ένα διεφθαρμένο καθεστώς που τρομοκρατούσε τους αντιπάλους του, διάβρωνε το κράτος και γέμιζε τα Σκόπια με κιτς αγάλματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, με βασική σκοπιμότητα να εκνευρίζει την Ελλάδα.

Χρειάστηκε μια τεράστια πολιτική κρίση, που κορυφώθηκε ακόμη και με ξυλοδαρμούς βουλευτών μέσα στο κοινοβούλιο τον Απρίλιο του 2017, για να αλλάξει το τοπίο. Η κυβέρνηση Ζάεφ που ανέλαβε μετά επιχείρησε να απαλύνει διαμάχες με τους γείτονες και να προβεί σε μεταρρυθμίσεις. Οι σχέσεις μεταξύ των Σκοπιανών και της μεγάλης αλβανικής μειονότητας, κάποτε στα πρόθυρα πολέμου, είναι ηπιότερες σήμερα από ό,τι στο παρελθόν.

Όμως η διαθφορά και οι πελατειακές συνθήκες συνεχίζουν αμείωτες και η ιστορία των Σοσιαλδημοκρατών του Ζάεφ δεν είναι άσπιλη, σύμφωνα με τον «Economist».
Σύμφωνα με τον Ντιμιτρόφ, οι μεταρρυθμιστές της κυβέρνησης χρειάζονται τον αέρα των ενταξιακών συνομιλιών με την Ευρώπη.

Γιατί διστάζουν οι Βρυξέλλες

Ακόμη κι αν ο Ζάεφ κερδίσει το δημοψήφισμα, αυτό ίσως να μην είναι από μόνο του αρκετό για να πείσει το κοινοβούλιο να προχωρήσει στις σχετικές συνταγματικές αλλαγές. Χωρίς μια καλύτερη προοπτική για ενταξιακές συνομιλίες με την Ε.Ε. ο Ζάεφ θα είναι εκτεθειμένος στην κατηγορία της αντιπολίτευσης ότι η χώρα ταπεινώθηκε για το τίποτα, όπως επισημαίνει ο «Economist». Και αν τα κόμματα της αντιπολίτευσης παρακινήσουν σε μποϊκοτάρισμα, το δημοψήφισμα μπορεί να μην τα καταφέρει να εξασφαλίσει την απαιτούμενη συμμετοχή του 50%.

Γιατί, όμως, παρατηρείται διστακτικότητα από την Ευρώπη να προσφέρει βοήθεια; Προφανώς λόγω της κούρασης των Βρυξελλών από τις προηγούμενες απόπειρες διεύρυνσης στο παρελθόν. Παράδειγμα, η Πολωνία και η Ουγγαρία, που σταθερά διαβρώνουν τις ευρωπαϊκές νόρμες «από μέσα».
Η Τουρκία ξεκίνησε ενταξιακές συνομιλίες το 2005 και έκτοτε έχει γίνει πιο αυταρχική. Στο μεταξύ, άλλες δυνάμεις «δοκιμάζουν τα νερά» κι αρχίζουν να μπλέκονται στην ΠΓΔΜ: Η Τουρκία χρηματοδοτεί τζαμιά και σε πρόσφατες διαδηλώσεις στα Σκόπια υπήρξαν κάμποσες ρωσικές σημαίες.

Σύμφωνα με τον «Economist» μια πλήρης ένταξη των Σκοπίων στην Ε.Ε. απέχει ίσως μια δεκαετία. Όμως, μόνο και μόνο η έναρξη των συνομιλιών θα καθησύχαζε τους επενδυτές, θα θόλωνε την επιχειρηματολογία των εθνικιστών και θα βοηθούσε να πεισθούν οι νέοι Σκοπιανοί ότι υπάρχει μέλλον στη χώρα τους.
Η περίπτωση των Σκοπίων δείχνει την αντικρουόμενη προσέγγιση της Ευρώπης στη βαλκανική «αυλή της».

Η ισχυρότερη αντίθεση στο άνοιγμα των ενταξιακών συνομιλιών ήρθε από τον Γάλλο πρόεδρο Μακρόν, μαζί με την Ολλανδία. Ο Μακρόν λέει ότι η Ευρώπη πρέπει πρώτα να μεταρρυθμιστεί πριν μεγαλώσει. Όμως, αξιωματούχοι στις Βρυξέλλες ερμηνεύουν αυτή τη στάση του Μακρόν ως φόβο ότι μια προοπτική μαζικής μετανάστευσης από τα Βαλκάνια θα αποτελέσει θεόσταλτο δώρο στους λαϊκιστές.
Η Γερμανία έχει την ακριβώς αντίθετη στάση, θεωρώντας την εξάπλωση στα Βαλκάνια ως στρατηγική αναγκαιότητα. Οι αξιωματούχοι στα Σκόπια το «τράβηξαν» λίγο παραπάνω, συγκρίνοντας την ύφεση των τεταμένων σχέσεων με την Ελλάδα με τη μεταπολεμική γαλλο-γερμανική συμφιλίωση, που έγινε μέσω και για χάρη της Ευρώπης.

Τι θέλει η Μογκερίνι για το Κόσοβο

Η κινητικότητα στα Βαλκάνια, ωστόσο, δεν περιορίζεται στην ονομασία της ΠΓΔΜ, με αυξανόμενες πιέσεις από Ε.Ε. και ΗΠΑ να κλείσουν ανοιχτά «μέτωπα» που χρονίζουν.
Ο πρόεδρος του Κοσόβου, Χασίμ Θάτσι, λέει ότι το επόμενο βήμα στα Βαλκάνια θα μπορούσε να είναι οι συνομιλίες μεταξύ της χώρας του και της Σερβίας για ανταλλαγές εδαφών. Το τέλος του γιουγκοσλαβικού πολέμου πριν 20 χρόνια άφησε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους σε κράτη που δεν βλέπουν ως δικά τους.

Οι ειρηνευτικές δυνάμεις θεώρησαν ότι η επαναχάραξη συνόρων θα οδηγούσε σε ακόμη περισσότερες διαμάχες. Ως αποτέλεσμα, περίπου 120.000 Σέρβοι παραμένουν στο εθνοτικά αλβανοκυριαρχούμενο Κόσοβο και περίπου 60.000 Αλβανοί ζουν στην κοιλάδα του Πρέσεβο στη Σερβία.

Μέχρι πρόσφατα τόσο η Ε.Ε. όσο και η Αμερική δεν στήριζαν την ιδέα της ανταλλαγής. Όμως αυτό άλλαξε. Η Φεντερίκα Μογκερίνι θέλει να αναγνωρίσει η Σερβία το Κόσοβο μέχρι το τέλος της θητείας της – του χρόνου – ως Ύπατη Εκπρόσωπος της Ε.Ε. για θέματα Εξωτερικών Υποθέσεων. Η ανταλλαγή εδαφών θα ήταν ένας τρόπος να επιτευχθεί μια τέτοια συμφωνία.

Σύμφωνα με δήλωση του συμβούλου εθνικής ασφαλείας των ΗΠΑ Τζον Μπόλτον στις 24 Αυγούστου, οι ΗΠΑ δεν αντιτίθενται πια στην ιδέα.
Σέρβοι και Κοσοβάροι αξιωματούχοι επιθυμούν να επισπεύσουν τα πράγματα πριν τις ευρωεκλογές τον Μάιο, φοβούμενοι ότι μετά τις εκλογές μπορεί να προκύψει μια πιο λαϊκιστική, αντίθετη στην ευρωπαϊκή διεύρυνση, Κομισιόν.

Η σερβική αυτονομία

Εδώ και ένα μήνα ο πρόεδρος του Κοσόβου Χασίμ Θάτσι και ο Σέρβος ομόλογός του Αλεξάντρ Βούτσιτς πραγματοποιούν διφορούμενες δηλώσεις για ένα πιθανό ντηλ. Η προφανής ανταλλαγή αφορά τον σερβοκρατούμενο βορρά του Κοσόβου για την κοιλάδα Πρέσεβο της Σερβίας, όμως οι κάτοικοι είναι διχασμένοι για το αν πρέπει να γίνει ή αν τελικώς πράγματι γίνει κάτι τέτοιο.

«Εμείς είμαστε το Κουτί της Πανδώρας»

Πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι οι Θάτσι και Βούτσιτς στην πραγματικότητα δεν έχουν καμία πρόθεση για αλλαγή συνόρων, αλλά προετοιμάζονται για συμφωνία σε μια μορφή σερβικής αυτονομίας εντός του Κοσόβου με αντάλλαγμα την αναγνώριση.

Αλλά αν βρισκόμαστε πράγματι μπροστά σε μια επαναχάραξη συνόρων στην περιοχή τι γίνεται με τα Σκόπια, όπου το 25% του πληθυσμού είναι Αλβανοί;
Και τι γίνεται με τη Βοσνία; Ο Μίλοραντ Ντόντικ, ο τοπικός Σέρβος ηγέτης, θέλει ανεξαρτησία από τη Βοσνία και – σύμφωνα με το «Foreign Affairs» – «είναι άνθρωπος του Κρεμλίνου».
Ερωτώμενος για τον κίνδυνο διαμάχης, ο Σαίπ Καμπέρι, ο Αλβανός δήμαρχος του Μπουγιάνοβατς στην Κοιλάδα του Πρέσεβο, δήλωσε στον «Economist»: «Δεν είναι ότι εμείς ανοίγουμε το Κουτί της Πανδώρας. Εμείς είμαστε το Κουτί της Πανδώρας!»…

topontiki.gr