Η πολιτική οικονομία της βιβλικής καταστροφής

Του Δημήτρη Καζάκη

Στην Ελλάδα της ευρωπαϊκής κατοχής ούτε ο θάνατος, αλλά ούτε και η βιβλική καταστροφή σε γλυτώνει από τους φόρους και τα χρέη. Το πολύ-πολύ να πάρεις μια αναστολή για μερικούς μήνες. Ο θάνατος, θάνατος, αλλά και τα χρέη, χρέη.

Το μέγεθος της καταστροφής, αλλά και ο αριθμός των θυμάτων σε μια τόσο πυκνοκατοικημένη περιοχή της Αττικής, δίπλα στην πρωτεύουσα της χώρας, μέσα σε λιγότερο από 12 ώρες πυρκαγιάς, δείχνει το μέγεθος της ανυπαρξίας συστήματος πολιτικής προστασίας. Γι’ αυτό και οι πιο έντιμοι από τους ειδικούς που εμφανίστηκαν στον κυκεώνα της πληροφοριακής νεφελοκοκκυγίας των καναλιών, είπαν το αυτονόητο, ότι τέτοιου μεγέθους καταστροφές με τόσα πολλά θύματα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, έχουμε μόνο σε συνθήκες πολέμου.

Κι όμως έχουμε, πράγματι, πόλεμο.

Η αγριότητα και ο μισανθρωπισμός των κυβερνώντων την Ευρώπη, αλλά και την κατεχόμενη Ελλάδα, είναι τέτοιος που δεν επέτρεψε ούτε καν το σβήσιμο όλων των τρεχόντων οφειλών, όλων των χρεών των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων που επλήγησαν από την καταστροφή, προς το κράτος, τις τράπεζες, τους ΟΤΑ, κοκ. Υπό φυσιολογικές συνθήκες το σβήσιμο των τρεχόντων οφειλών όσων είχαν θύματα στις πυρκαγιές, αλλά και έχασαν περιουσίες, θα ήταν το ελάχιστο που θα μπορούσε να πράξει μια ευνομούμενη πολιτεία.

Άλλωστε το δημοσιονομικό κόστος από μια τέτοια απόφαση είναι σχετικά μικρό. Με τους δυσμενέστερους υπολογισμούς το κόστος για τον προϋπολογισμό δεν θα ξεπερνούσε το 1 δις ευρώ. Μαζί με τις αποζημιώσεις και τις αποκαταστάσεις. Και λοιπόν; Τι θα συνέβαινε; Θα έπεφτε έξω η δημοσιονομική πολιτική; Όχι, βέβαια. Απλά, θα ήταν 1 δις ευρώ μείον από αυτά που ζητάνε να εισπράξουν οι δανειστές διαμέσου του πρωτογενούς πλεονάσματος.

Γιατί λοιπόν η κυβέρνηση Τσίπρα δεν έπραξε το αυτονόητο; Μια ενέργεια, από την οποία θα είχε να κερδίσει και ψηφοθηρικά. Για δυο πρωτίστως λόγους. Αφενός, γιατί οι δημοσιονομικές δεσμεύσεις έναντι των δανειστών είναι πιο σημαντικές από τις ζωές και τις περιουσίες των θυμάτων μιας εθνικής τραγωδίας. Αφετέρου, γιατί οι απλοί πολίτες δεν πρέπει να συνηθίζουν στην ιδέα ότι έχουν δικαιώματα. Ακόμη και μετά από μια τέτοια βιβλική καταστροφή.

Η κυβέρνηση, όπως και το ελληνικό κοινοβούλιο, δεν έχουν καν το δικαίωμα να αποφασίζουν για τις δημοσιονομικές δαπάνες της χώρας, χωρίς την προηγούμενη έγκριση των δανειστών. Το κρατικό ταμείο έχει παραδοθεί στην Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ), η οποία υπηρετεί αποκλειστικά τις δημοσιονομικές δεσμεύσεις έναντι των δανειστών. Η ΑΑΔΕ συλλέγει τα κρατικά έσοδα και τα παραδίδει στη διαχείριση των Ευρωπαίων δανειστών.

Δεν μπορεί λοιπόν να γίνει καμία εκταμίευση, αν πρώτα δεν συμφωνήσουν οι δανειστές. Ακόμη και για έκτακτες ανάγκες λόγω καταστροφής.

Θυμηθείτε τι έγινε με την πετρελαιοκηλίδα από το Αγία Ζώνη ΙΙ τον Σεπτέμβριο του 2017. Οι παράκτιοι αλιείς, αλλά και οι επιτηδευματίες της παράκτιας ζώνης που πλήγηκε από την πετρελαιοκηλίδα, ζήτησαν αποζημιώσεις. Η απάντηση του αρμόδιου υπουργού, κ. Κουρουμπλή, ήταν αποστομωτική: δεν μπορώ να σας δώσω ούτε ευρώ, χωρίς την έγκριση των δανειστών. Και να σκεφτείτε ότι οι αποζημιώσεις που ζητούσαν οι πληγέντες επαγγελματίες τότε δεν ξεπερνούσαν τα 200 χιλιάρικα.

Θαυμάσια ευκαιρία για τους επενδυτές-γύπες.

Υπάρχει κι ένας τρίτος λόγος. Η πυρκαγιά – είτε ήταν προϊόν δολιοφθοράς, είτε όχι – προσέφερε μια τεράστια υπηρεσία στην «ανάπτυξη» του τόπου. Σάρωσε κυριολεκτικά μια πυκνοδομημένη περιοχή, που για τους υπερεθνικούς γύπες της κερδοσκοπίας με γη και ακίνητα συνιστά ένα ιδανικό φιλέτο. Πρόκειται για προέκταση της λεγόμενης Αθηναϊκής Ριβιέρας προς τα βορειοανατολικά.

Τρίβουν τα χέρια τους οι γύπες με την προοπτική αρπαγής του συγκεκριμένου φιλέτου. Και μάλιστα τόσο κοντά στην Αθήνα, αλλά και στο υπό εκποίηση αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος. Χαράς ευαγγέλια για τους «επενδυτές» και τις «επενδύσεις», τις οποίες ονειρεύεται να προσελκύσει η κυβέρνηση, αλλά κι ολόκληρο το σύστημα των κομπιναδόρων του κράτους και των επιχειρήσεων.

«Είναι κερδοφόρο να αφήσουμε τον κόσμο να πάει κατά διαόλου,» δήλωσε απογοητευμένος το 2015 ο Jørgen Randers (Guardian, 20/1/2015), καθηγητής σήμερα της κλιματικής στρατηγικής στη Νορβηγική Σχολή Επιχειρήσεων, ο οποίος το 1972 δημοσίευσε ένα ευρύτατα γνωστό βιβλίο με τίτλο «Τα Όρια της Ανάπτυξης». Ο καθηγητής μιλούσε για το γεγονός ότι οι υπερεθνικές αγορές και οι δυτικές ελίτ όχι μόνο δεν επιτρέπουν τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό στην πρόληψη μεγάλων φυσικών καταστροφών, αλλά αντίθετα τις θεωρούν ως μια θαυμάσια ευκαιρία για κερδοσκοπία και ανάπτυξη προς όφελος εκείνης της μικρής κρούστας του 1%, οι οποίοι διαθέτουν περίπου το 80% των παγκόσμιων κεφαλαίων.

«Σήμερα οι πόλεμοι και οι τρόποι αντιμετώπισης των καταστροφών είναι τόσο ιδιωτικοποιημένοι,» έγραφε η Naomi Klein, η οποία έκανε δημοφιλή τον όρο disaster capitalism (καπιταλισμός της καταστροφής) «ώστε οι ίδιοι πλέον συνιστούν μια νέα αγορά: δεν χρειάζεται να περιμένουμε μέχρι μετά τον πόλεμο για να δούμε την άνθηση – το μέσο είναι το ζητούμενο.» (Naomi Klein, The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism London: Penguin, 2007, σ. 21).

Ορθά επισημαίνει ο Antony Loewenstein:

«Ο πειρατικός καπιταλισμός πηγαίνει πολύ πέρα από την εκμετάλλευση της καταστροφής. Πολλές συνεχιζόμενες κρίσεις φαίνεται να έχουν υποστηριχθεί από τις επιχειρήσεις για να τροφοδοτήσουν τις βιομηχανίες στις οποίες έχουν χρηματιστική συμμετοχή. Αυτές οι εταιρείες είναι σαν τους γύπες που τρέφονται με το σώμα μιας αδύναμης κυβέρνησης που πρέπει όλο και περισσότερο να βασίζεται στον ιδιωτικό τομέα για την παροχή δημόσιων υπηρεσιών. Μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι η εταιρία είναι πλέον θεμελιωδώς ισχυρότερη από το έθνος-κράτος, και ότι συχνά είναι η πρώτη που υπαγορεύει όρους στο δεύτερο. Αυτό αντιπροσωπεύει μια βαθιά μετατόπιση της εξουσίας που έχει λάβει χώρα κατά τη διάρκεια του τελευταίου μισού αιώνα. Μια άλλη συμπληρωματική θέση είναι ότι το κράτος και οι πολυεθνικές βασίζονται εξίσου ο ένας στον άλλο και ότι οι εταιρείες επιτρέπεται να μεγαλώσουν τόσο πολύ λόγω της ιδιοτελούς γενναιοδωρίας των πολιτικών. Η κρατική εποπτεία είναι σήμερα τόσο αδύναμη – συχνά, πράγματι, ανύπαρκτη – τόσο στον δυτικό κόσμο όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες, που μπορεί να λεχθεί ότι έχει επικρατήσει η δύναμη των εταιρειών.» (Antony Loewenstein, Disaster Capitalism. Making a Killing out of Catastrophe. London: Verso, 2015, σ. 5-6)

Όλο και πιο εκτεταμένες περιοχές του πλανήτη βρίσκονται σε ενεργό ανοικοδόμηση: ξαναχτίζονται από μια παράλληλη διακυβέρνηση αποτελούμενη από ένα γνωστό επιτελείο κερδοσκοπικών συμβουλευτικών εταιρειών, τεχνικών εταιρειών, μεγάλες ΜΚΟ, κυβερνητικές υπηρεσίες και υπηρεσίες βοήθειας του ΟΗΕ και διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.

Κι από τους πληθυσμούς που ζουν σε αυτές τις περιοχές και υπόκεινται στην ανοικοδόμηση ακούγεται πάντα το ίδιο μοτίβο καταγγελιών. Το έργο προχωρά εξαιρετικά αργά. Αν προχωρά καθόλου. Οι αλλοδαποί σύμβουλοι ζουν φορτώνουν το κόστος με αμοιβές και μπόνους χιλιάδων δολαρίων την ημέρα, ενώ οι ντόπιοι αποκλείονται από τις τόσο αναγκαίες θέσεις εργασίας, την κατάρτιση και φυσικά τη λήψη αποφάσεων.

Η Gondoleezza Rice – υπουργός άμυνας της κυβέρνησης Μπους – προκάλεσε το κοινό αίσθημα όταν περιέγραψε το τσουνάμι στην Ταϊλάνδη το 2004 ως «μια θαυμάσια ευκαιρία» που «έχει να καταβάλει μεγάλα μερίσματα για μας». Ταϊλανδοί επιζώντες και διασώστες λένε ότι για τους «πολιτικούς και επιχειρηματίες το τσουνάμι ήταν η απάντηση στις προσευχές τους, καθώς κυριολεκτικά σκούπισε τις παράκτιες αυτές περιοχές από τις κοινότητες που είχαν παλαιότερα σταματήσει τα σχέδια για θέρετρα, ξενοδοχεία, καζίνο και γι’ αυτούς, όλες αυτές οι παράκτιες περιοχές είναι πλέον ανοιχτή γη!»

«Καταστροφή, φαίνεται, είναι η νέα terra nullius,» έγραφε η Naomi Klein (Herizons, Summer 2005). Ο όρος terra nullius είναι μια λατινική φράση που σημαίνει «γη του κανενός» και ως αρχή χρησιμοποιήθηκε στο διεθνές δίκαιο του 19ου αιώνα για να περιγράψει την επικράτεια που μπορεί να κατακτηθεί από ξένες δυνάμεις. Πρόκειται για το νομικό δόγμα, που επέτρεψε στους αποικιοκράτες να ανακηρύξουν τις χώρες που δεν αναγνώριζαν ως πολιτισμένα κράτη, ως terra nullius και να τις θέσουν υπό την κατοχή τους.

Ο καπιταλισμός της καταστροφής στην Ελλάδα.

Η Ελλάδα με την καταστροφή του 2007 και τις εκατόμβες των θυμάτων εισήλθε και επίσημα στη ζώνη του καπιταλισμού της καταστροφής. Όσο πιο μεγάλη η φυσική καταστροφή, όσο περισσότερα τα θύματα, τόσο καλύτερα για ολόκληρο το σύστημα αγυρτείας και απάτης, το οποίο υπό την προστασία της ΕΕ απέκτησε ισχύ απόλυτης εξουσίας στην Ελλάδα.

Με την επιβολή της μνημονιακής κατοχής οι δαπάνες για την πολιτική προστασία υπέστησαν καθίζηση. Οι ανεπαρκέστατες δαπάνες και υποδομές που ευθύνονται για την καταστροφή του 2007, υπέστησαν έως και 80% μείωση. Το αποτέλεσμα ήταν να μην μπορεί ούτε καν τυπικά να λειτουργήσει το Σχέδιο Ξενοκράτης για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών.

Τα θύματα της πυρκαγιάς οφείλονται ακριβώς σ’ αυτό. Κανείς δεν μπόρεσε να θέσει σε λειτουργία ούτε καν το σύστημα επικοινωνίας και ροής πληροφοριών μεταξύ όλων των εμπλεκομένων υπηρεσιών και παραγόντων στη διαχείριση της κρίσης. Δεν υπήρξε κανένα σχέδιο έγκαιρης αντιμετώπισης της πυρκαγιάς, ώστε να μην κατευθυνθεί προς την κατοικημένη ζώνη. Κι αυτό έγινε είτε λόγω ανυπαρξίας κέντρου διαχείρισης κρίσης, είτε ανυπαρξίας διαθέσιμων δυνάμεων. Σε κάθε περίπτωση οι θάνατοι είναι καθαρά ανθρωποκτονία τουλάχιστον εξ αμελείας.

Σιγά μην λυπηθούν τις εκατοντάδες οικογένειες που έχασαν τόσο άδικα δικούς τους ανθρώπους, αλλά και καταστράφηκαν ολοσχερώς. Τα χρέη και οι υποχρεώσεις προς τους τραπεζίτες και τους δανειστές, είναι πάνω από την ανθρώπινη ζωή. Η κατοικία τους, η γη τους, η μικρομεσαία επιχείρηση που παλεύει να επιβιώσει από την τοπική αγορά, είναι αναχρονισμός για την παγκόσμια οικονομία των νομαδικών κεφαλαίων και των κερδοσκόπων.

Άλλωστε τι σημασία έχουν οι 80 και πλέον νεκροί από τις πυρκαγιές; Κάθε χρόνο από το 2011 κι έπειτα χάνονται 20-30 χιλιάδες περισσότεροι από τον ιστορικό μέσο όρο των ετήσιων θανάτων του πληθυσμού στη χώρα μας. Νοιάστηκε ποτέ κανείς γι’ αυτήν την γενοκτονία;

Θυσία στον Μολώχ του κέρδους.

Στο κάτω-κάτω της γραφής μας το είπε ευθαρσώς κι ο κ. Παυλόπουλος, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. «Οφείλουμε να αποδείξουμε ότι η θυσία τους όχι μόνο δεν πήγε χαμένη, αλλά καθορίζει το δικό μας δημοκρατικό χρέος.»

Μήπως τα θύματα της πυρκαγιάς είναι κάτι σαν τις σουλιώτισσες που πήδηξαν από τον Ζάλογγο; Για ποια θυσία μιλάει ο κ. Παυλόπουλος. Μήπως πήδηξαν οικειοθελώς στη φωτιά; Στο βωμό τίνος ανώτερου ιδανικού θυσιάστηκαν δεκάδες αθώοι;

Ο κ. Παυλόπουλος απλά δεν μπόρεσε να συγκρατηθεί και μίλησε για θυσία στο βωμό της μνημονιακής κατοχής και της επερχόμενης επέλασης των «επενδυτών». Γνωρίζει πολύ καλά τι παίζεται και για ποια ιδιοτελή συμφέροντα έχει ριχθεί στην πυρά ολόκληρη η χώρα.

Άλλωστε τα υπηρέτησε και τα υπηρετεί άριστα ο ίδιος. Μην ξεχνάμε ότι ο κ. Παυλόπουλος υπήρξε Υπουργός Εσωτερικών την περίοδο των μεγάλων πυρκαγιών του 2007 και καθ’ ύλην προϊστάμενος της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, που απέτυχε τόσο οικτρά στο έργο της.

Επομένως έχουν κάθε λόγο οι απλοί πολίτες να παίρνουν στα σοβαρά αυτά που λέει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και να ανησυχούν τα μάλα – ειδικά οι πληγέντες της πυρκαγιάς – για όλα αυτά που τους περιμένουν:

«Η συμπαράστασή μας στα θύματα είναι αμέριστη», ανέφερε, προσθέτοντας ότι η ιστορία «είναι στην πραγματικότητα ο αδέκαστος κριτής που δεν θα μας συγχωρήσει κανέναν εφησυχασμό». Σε αυτό το πλαίσιο, ζήτησε να μην υπάρξουν ρήγματα στην υπεράσπιση του δημοσίου συμφέροντος. «Είμαι βέβαιος ότι θα ξεπεράσουμε τα εμπόδια. Αυτό προϋποθέτει ότι έχουμε πλήρη επίγνωση της συγκυρίας. Όλοι εμείς που προασπίζουμε τα συμφέροντα της πατρίδας, οφείλουμε να αναλογιστούμε τις ευθύνες μας» κατέληξε.

Ο Πλίνιος ο νεότερος, αυτόπτης μάρτυς της καταστροφής της Πομπηίας το 79 μ.Χ. από τη φωτιά και τη στάχτη του Βεζούβιου αποτύπωσε διαχρονικά τις εικόνες που βίωσαν και τα θύματα της πυρκαγιάς στην Αττική:

«Θα μπορούσατε να ακούσετε τις κραυγές των γυναικών, το θρήνο των βρεφών και τη φωνή των ανδρών. Μερικοί καλούσαν τους γονείς τους, άλλοι τα παιδιά τους, ή τις συζύγους τους, προσπαθώντας να τα αναγνωρίσουν με τις φωνές τους. Οι άνθρωποι θρηνούσαν τη μοίρα τους, ή εκείνη των συγγενών τους και υπήρχαν μερικοί που προσευχόταν να πεθάνουν γρήγορα από τον τρόμο που ένιωθαν μπροστά στο θάνατο. Πολλοί ζήτησαν τη βοήθεια των θεών, αλλά άλλοι ακόμη περισσότεροι φαντάζονταν ότι δεν υπήρχαν πια άλλοι θεοί και ότι το σύμπαν βυθίστηκε σε αιώνιο σκοτάδι για πάντα.
Υπήρχαν κι άλλοι άνθρωποι που πρόσθεσαν στους πραγματικούς κινδύνους, και επινοημένους πλασματικούς κινδύνους: κάποιοι ανέφεραν ότι ένα μέρος του Misenum είχε καταρρεύσει ή ένα άλλο μέρος είχε πυρποληθεί και παρά το γεγονός ότι οι ιστορίες τους ήταν ψευδείς, βρήκαν πολλούς να τους πιστέψουν… τότε το σκοτάδι ήρθε για άλλη μια φορά και οι στάχτες άρχισαν να πέφτουν πάλι, αυτή τη φορά ως καταρρακτώδη βροχή. Σηκωνόμασταν από καιρό σε καιρό και τις τινάζαμε από πάνω μας, αλλιώς θα είχαμε ταφεί και συνθλιβεί κάτω από το βάρος τους. Θα μπορούσα να καυχηθώ ότι δεν μου ξέφυγε ούτε λυγμός, ούτε κραυγή φόβου με τους κινδύνους αυτούς, αλλά παραδέχομαι ότι βρήκα κάποια φτηνή παρηγοριά για το θνητό μου πεπρωμένο από την πεποίθηση ότι όλος ο κόσμος πεθαίνει μαζί μου και εγώ με αυτόν». (Finley Hooper, Matthew Schwartz, Roman Letters: History from a Personal Point of View, Wayne State University Press, 1991, σ. 73.)

Κι ο Πλίνιος είχε απόλυτο δίκιο. Η καταστροφή της Πομπηίας πέρασε στην ιστορία ως σύμβολο της κατάπτωσης της Ρώμης, η οποία δεν είχε πλέον τις κοινωνικές και πολιτικές δομές για να προστατεύσει τους πολίτες της. Αν λοιπόν δεν αντιληφθούμε ότι η συγκεκριμένη φυσική καταστροφή με τις νέες εκατόμβες στην Αττική δεν είναι παρά μια ακόμη εκδήλωση της Ελληνικής Πομπηίας, η οποία θάβεται συστηματικά στα αποκαΐδια της οικονομίας, της κοινωνίας και της πολιτικής της, τότε δεν έχουμε καμιά σωτηρία.

Ο Δημήτρης Καζάκης είναι Πρόεδρος του Ε.ΠΑ.Μ.

epamhellas.gr/